بشار اسد روز دوشنبه 25 فوریه 2019 در سفری یک روزه و محرمانه ، وارد تهران شد و با علی خامنه‌ای، رهبر و حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به طور جداگانه دیدار و گفتگو کرد. در حالی که ایران و متحدان آن، سفر اسد را به عنوان پیروزی محور مقاومت جشن می گرفتند، ناگهان خبر غافلگیرکننده استعفای جواد ظریف، وزیر امورخارجه این کشور شادی آنها را به تلخی کشانده و این دیدار را به حاشیه برد.
اسد از سال 2011 یعنی آغاز اعتراضات و سپس درگیری های سوریه دو بار به روسیه رفت یا احضار شد، اما این نخستین باری است که به تهران سفر می‌کند. اگرچه از مدت‌ها پیش انتظار می رفت سفری به ایران داشته و از مقامات این کشور به خاطر حمایت «بی دریغ» نظامی و مالی آنها تقدیر و سپاسگذاری کند، اما این دیدار در مقطع کنونی که گفته می‌شود «به دعوت قاسم سلیمانی انجام شده» با اهداف متعددی صورت گرفته است.
– تقویت روحیه متحدان
پس از خروج آمریکا از برجام و تحریم اقتصادی و تشدید فشارهای اداره ترامپ بر ایران از جمله برگزاری کنفرانس ورشو و تلاش برای تشکیل ائتلاف ضد ایران و ناتوی عربی، فعالیت روزافزون اپوزیسیون؛ نا امنی در مرزهای کشور؛ اعلام ابقای 400 نفر از نیروهای نظامی آمریکا در سوریه پس از دستور خروج آنها از این کشور و ترغیب متحدان آمریکا برای پیوستن به این نیروها تحت عنوان «نیروهای حفظ صلح چند ملیتی» در شمال شرق سوریه، تلاش برای ایجاد منطقه امن یا حائل در شمال شرق سوریه، فشار اروپا برای مذاکره درباره برنامه موشکی ایران، قرار دادن شاخه سیاسی حزب الله لبنان مانند شاخه نظامی این گروه در فهرست سازمان‌های تروریستی از سوی بریتانیا، فشارها بر حشد الشعبی در عراق، تلاش برای وادار کردن حوثی‌ها به عقب نشینی از بندر حدیده در یمن ایران و متحدانش در منطقه را به هراس انداخته است.
به نظر می‌رسد یکی از اهداف دیدار مقامات ایران با اسد، تقویت روحیه متحدان در منطقه و تداوم حمایت مالی و نظامی از آنها از سوی این کشور باشد. از سوی دیگر، این دیدار پس از دوره چهارماهه کاهش بی سابقه کمک‌های نفتی و مالی ایران به سوریه که دولت اسد را با بحران‌هایی مواجه کرد، صورت گرفت. هدف تهران از این کار، اعمال فشار بر اسد برای دادن امتیازات بیشتری در زمینه بازسازی سوریه بود و تا حدی با امضای توافقنامه های بلند مدت در جریان سفر اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور ایران به سوریه توانسته به هدف خود دست یابد.
– شیوه جدید برخورد با حملات اسرائیل؟
سفر اسد به تهران پس از افزایش حملات اسرائیل به پایگاه‌ها و تأسیسات ایران و شبه نظامیان وابسته به آن در سوریه با چشم پوشی روسیه و دو روز پیش از دیدار نتانیاهو با پوتین صورت گرفت.
هدف از سفر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به مسکو، ادامه هماهنگی میان ارتش دو کشور در ارتباط با حضور نظامی ایران در سوریه و پایان دادن به تنش‌های به وجود آمده بین مسکو و تل آویو در پی سرنگونی هواپیمای روسی و کشته شدن 15 نظامی این کشور در سوریه در سپتامبر گذشته بوده است. اگرچه حملات نظامی اسرائیل در سوریه به دنبال این حادثه، برای سه ماه متوقف شد، اما این حملات از سر گرفته شد.
طی دو سال اخیر و همزمان با تلاش تهران برای تثبیت حضور همه جانبه خود در سوریه، اسرائیل بیش از 200 حمله به اهداف سپاه قدس در سوریه ترتیب داد. تهران علی‌رغم این حملات، تاکنون کمتر واکنش نشان داده و اخیرا هم خبرهایی مبنی بر عزم آن برای کاهش حضور خود در اطراف فرودگاه دمشق و انتقال به پایگاه تی-4 در حومه حمص منتشر شده است.
با این حال، علی شمخانی رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران اعلام کرد که در سال 2019، شیوه برخورد با حملات اسرائیل بسیار متفاوت از شیوه برخورد در گذشته خواهد بود. احتمال می‌رود یکی از موضوعات مورد بحث اسد مقامات ایران با اسد، این شیوه جدید برخورد با اسرائیل باشد. یکی از نتایج دیدار پوتین با نتانیاهو اعلام طرح مسکو مبنی بر تشکیل یک کارگروه بین المللی برای خروج همه نیروهای خارجی از خاک سوریه است که به احتمال زیاد، شامل نیروهای ایران نیز خواهد بود.
– بی اعتمادی اسد و ایران به روسیه
روسیه بدون تردید خواستار کاهش حضور ایران در سوریه است و احتمالا از اسد خواسته در این زمینه گام بردارد، اما سفر اسد به تهران نشان می دهد که وی همچنان از حضور این کشور در سوریه حمایت خواهد کرد. اسد روابط خود را با ایران استراتژیک دانسته و معتقد است که تهران بیش از همه از او حمایت کرده و خواهد کرد.
ریاض حجاب. نخست‌وزیر پیشین سوریه به نقل از بشار اسد می‌گوید: ”به ایران بیش از روسیه اعتماد دارد. اسد می داند که مسکو ممکن است دست از حمایت او بردارد، اما ایران هرگز.” ایران نیز معتقد است که روسیه در صدد دور زدن آن در سوریه است.
مقامات ایران به چند دلیل نسبت به عملکرد روسیه در سوریه به دیده تردید می نگرند. از آن میان می‌توان به چند مورد اشاره کرد: حملات اسرائیل بدون هماهنگی یا دست‌کم چشم پوشی روسیه نمی‌تواند صورت بگیرد؛ عدم استفاده روسیه از سامانه ضدهوایی اس-300 و اس-400 برای مقابله با حملات اسرائیل؛ تلاش مسکو برای بازسازی ارتش و نیروهای امنیتی اسد و حذف عناصر وابسته به ایران؛ تصاحب پروژه های سودآور بازسازی سوریه و به حاشیه راندن ایران؛ تلاش برای به دست گرفتن مناطق استراتژیک سوریه از جمله مناطق شمال و شمال غرب حماه که به درگیری نیروهای لشکر پنجم نزدیک به روسیه با نیروهای لشکر چهارم وابسته به ایران منجر شد؛ هماهنگی و توافق مسکو با آنکارا در برخی پرونده ها و نادیده گرفتن تهران و…
این درحالیست که تأکید اسد و مقامات ایران بر حضور این کشور در سوریه و مشارکت فعال در روند بازسازی آن، با منافع روسیه در تضاد است. از این رو، مسکو احتمالا از راه‌های مختلف در صدد کاهش حضور ایران در سوریه برخواهد آمد و در این راستا بعید نیست شاهد افزایش حملات اسرائیل به مواضع ایران و تشدید درگیری بین نیروهای وابسته به این ایران و روسیه در سوریه باشیم.
– آرزوهای غیر واقعی برخی کشورهای عربی
یکی دیگر از مخاطبان این دیدار کشورهای عربی خواستار از سرگیری روابط با رژیم اسد و بازگرداندن وی به اتحادیه عرب هستند. این کشورها بنا به ترغیب روسیه و وعده آن برای تضعیف جایگاه تهران در سوریه، اقدام به بازگشایی سفارت‌های خود در دمشق کرده و برای بازگردان سوریه به اتحادیه عرب تلاش می‌کنند.
انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه امارات پس از گشایش سفارت این کشور در دمشق گفت که هدف از این اقدام ”بیرون آوردن اسد از زیر چتر ایران و تضعیف تهران با از سرگیری روابط عرب‌ها با دولت سوریه است”. از این دیدار می‌توان چنین برداشت کرد که این کشورها باید خیال ناممکن دور کردن اسد از ایران را برای همیشه از ذهن خود بیرون کنند.
